Hành Vi Bất Ngờ Trong Vườn Quốc Gia Coiba
Vườn quốc gia Coiba ở Panama bao gồm ba hòn đảo chính, và cả ba đều là nhà của loài khỉ mũ mặt trắng thông minh. Tuy nhiên, một điều kỳ lạ đã xảy ra. Chỉ riêng trên đảo Jicarón, các nhà khoa học mới quan sát thấy một hành vi độc đáo: những con khỉ sử dụng đá làm công cụ.
Lần đầu tiên được ghi nhận vào năm 2004, nhưng phải đến tháng 3 năm 2017, một nhóm nghiên cứu do Brendan Barrett dẫn đầu mới quay trở lại với hàng loạt camera giấu kín để thực sự ghi lại và phân tích hành vi này. Những gì họ thấy thật đáng kinh ngạc:
Lựa chọn công cụ: Những con khỉ không dùng đá một cách ngẫu nhiên. Chúng chủ động tìm kiếm và lựa chọn những hòn đá có kích thước và trọng lượng phù hợp để làm "búa".
Sử dụng "đe": Chúng thường mang thức ăn (như dừa, hạt hạnh nhân biển, cua và ốc) đến một bề mặt cứng và phẳng, thường là một tảng đá lớn hoặc một thân cây chắc chắn, để làm "đe".
Kỹ thuật đập: Với một lực mạnh và chính xác, chúng dùng "búa" đá để đập vỡ lớp vỏ cứng, tiếp cận phần thịt bổ dưỡng bên trong.
Điều gây tò mò hơn nữa là hành vi này không phổ biến. Nó chỉ giới hạn ở một số con khỉ đực trong một khu vực cụ thể của hòn đảo, mặc dù các cá thể khỉ thường xuyên di chuyển và tương tác giữa các nhóm khác nhau.
"Thời Kỳ Đồ Đá" Của Linh Trưởng Là Gì?
Thuật ngữ "Thời kỳ Đồ Đá" gợi lên hình ảnh về tổ tiên loài người săn voi ma mút. Vậy tại sao các nhà khoa học lại dùng nó cho loài khỉ?
Cần phải hiểu rằng, đây là một sự tương đồng về mặt công nghệ. "Hệ Tam Đại" (Thời kỳ Đồ Đá, Thời đại Đồ Đồng, Thời đại Đồ Sắt) do nhà nghiên cứu Christian J. Thomsen đề xuất, phân loại các giai đoạn lịch sử loài người dựa trên công nghệ chế tác công cụ chủ đạo. Thời kỳ Đồ Đá là giai đoạn cơ bản nhất, khi đá là vật liệu chính để tạo ra công cụ.
Khi nói những con khỉ này đã bước vào Thời kỳ Đồ Đá, các nhà khoa học không có ý nói rằng chúng sẽ sớm phát minh ra lửa hay xây dựng thành phố. Thay vào đó, họ chỉ ra rằng chúng đã vượt qua một ngưỡng quan trọng: phát triển một nền văn hóa sử dụng công nghệ dựa trên đá một cách thường xuyên và có chủ đích.
Brendan Barrett, tác giả chính của nghiên cứu, giải thích: "Một con tinh tinh dùng búa đá thì chẳng phải là một tác phẩm nghệ thuật để cạnh tranh với vẻ đẹp của một chiếc rìu trên tay người. Nhưng đó không phải là vấn đề. Những loài linh trưởng này đã phát triển một nền văn hóa sử dụng thường xuyên công nghệ dựa trên đá."
Bí Ẩn Về Sự Cô Lập: Tại Sao Kỹ Năng Không Lan Rộng?
Đây chính là câu hỏi hóc búa nhất đối với các nhà nghiên cứu. Trong một cộng đồng có sự giao lưu, tại sao một kỹ năng hữu ích như vậy lại không được truyền bá rộng rãi? Một vài giả thuyết đã được đưa ra:
Sự cần thiết về sinh thái: Có thể nguồn thức ăn trên đảo Jicarón có vỏ cứng hơn so với các đảo lân cận, buộc những con khỉ ở đây phải sáng tạo ra giải pháp. Ở những nơi khác, chúng có thể dễ dàng tìm thức ăn mà không cần đến công cụ.
Truyền thống xã hội: Hành vi này có thể là một "phát minh" của một cá thể hoặc một nhóm nhỏ, và nó được xem như một truyền thống văn hóa riêng biệt. Các nhóm khác có thể có những truyền thống tìm kiếm thức ăn khác và không có nhu cầu học hỏi kỹ năng mới.
Sự học hỏi tình cờ: Các nhà nghiên cứu tin rằng kỹ năng này có thể được học "một cách tình cờ". Có lẽ một con khỉ đã vô tình làm rơi một hòn đá lên một hạt cứng và khám phá ra kết quả. Quá trình để sự tình cờ này trở thành một kỹ năng được truyền dạy có thể mất rất nhiều thời gian.
Không Phải Duy Nhất, Nhưng Vẫn Vô Cùng Đặc Biệt
Quần thể khỉ mũ ở Panama đã gia nhập một câu lạc bộ rất đặc biệt. Trước chúng, chỉ có ba nhóm linh trưởng phi nhân loại khác được biết đến với hành vi sử dụng công cụ đá một cách thành thạo:
Tinh tinh ở Tây Phi: Nổi tiếng với kỹ thuật dùng búa và đe đá để đập vỡ các loại hạt cứng.
Khỉ Macaque đuôi dài ở Thái Lan: Sử dụng đá để mở vỏ hàu và các loài động vật có vỏ khác dọc theo bờ biển.
Khỉ mũ râu ở Nam Mỹ (Brazil): Đây là trường hợp được nghiên cứu kỹ lưỡng nhất, với bằng chứng khảo cổ cho thấy chúng đã sử dụng công cụ đá trong ít nhất 700 năm.
Khám phá ở Panama là bằng chứng thứ hai về Thời kỳ Đồ Đá của linh trưởng ở châu Mỹ, và nó cho thấy sự tiến hóa về hành vi có thể diễn ra theo những con đường song song nhưng độc lập ở các loài khác nhau. Nó nhắc nhở chúng ta rằng, việc sử dụng công cụ không phải là độc quyền của loài người, và đâu đó trong những khu rừng rậm hoang dã, những nền văn hóa sơ khai khác đang định hình theo cách riêng của chúng.
