Trong thế giới thần linh Ai Cập cổ đại, hiếm có vị thần nào có tầm ảnh hưởng sâu rộng và được tôn kính như Osiris. Ông không chỉ đơn thuần là vị thần của cái chết hay người cai trị thế giới ngầm, mà còn là biểu tượng tối cao của sự tái sinh, công lý, và chu kỳ vĩnh hằng của sự sống nảy mầm từ cõi chết. Câu chuyện bi kịch về cuộc đời, cái chết và sự hồi sinh của Osiris đã trở thành nền tảng cho tín ngưỡng về thế giới bên kia của người Ai Cập, mang lại niềm hy vọng về sự bất tử cho các pharaoh và cả những người dân thường.
Theo thần thoại, Osiris là một vị vua anh minh và nhân từ, người đã mang văn minh đến cho loài người. Ông dạy họ cách trồng trọt, làm nông nghiệp, ban hành luật pháp và sống trong trật tự. Ông kết hôn với người em gái mình, nữ thần Isis, một người vợ thông thái và quyền năng. Cặp đôi cai trị Ai Cập trong một thời kỳ hoàng kim, mang lại hòa bình và thịnh vượng.
Tuy nhiên, sự thành công của Osiris đã khơi dậy lòng ghen tị và căm hận từ người em trai, Seth, vị thần của hỗn loạn, sa mạc và bão tố. Seth đã lập một âm mưu tàn độc để chiếm đoạt ngai vàng. Hắn bí mật đo kích thước của Osiris và đặt làm một chiếc hòm gỗ quý giá, vừa khít với thân hình của anh trai mình. Trong một bữa tiệc lớn, Seth tuyên bố sẽ tặng chiếc hòm cho bất kỳ ai nằm vừa nó. Khi Osiris ngây thơ nằm thử, Seth và đồng bọn lập tức đóng sập nắp hòm, niêm phong nó bằng chì và quẳng xuống dòng sông Nile.
Chiếc hòm trôi ra biển và dạt vào bờ Byblos (thuộc Lebanon ngày nay). Nữ thần Isis đau khổ tột cùng, đã đi khắp nơi để tìm kiếm thi thể chồng. Cuối cùng, bà tìm thấy chiếc hòm và mang về Ai Cập. Nhưng sự tàn độc của Seth chưa dừng lại. Hắn tìm thấy chiếc hòm, trong cơn thịnh nộ đã phanh thây Osiris ra thành 14 mảnh và vứt khắp Ai Cập.
Không nản lòng, Isis, với sự giúp đỡ của em gái Nephthys, lại tiếp tục cuộc hành trình tìm kiếm từng phần thi thể của chồng. Bà đã tìm lại được tất cả, ngoại trừ bộ phận sinh dục đã bị cá ăn mất. Bằng phép thuật hùng mạnh của mình, Isis đã ráp các phần thi thể lại, tạo ra xác ướp đầu tiên trên thế giới. Bà dùng phép thuật để hồi sinh Osiris trong một khoảnh khắc ngắn ngủi, đủ để bà thụ thai và sinh ra người con trai, Horus.
Trong buổi phán xét cuối cùng, trái tim của người đã khuất (được coi là nơi chứa đựng lương tâm và trí tuệ) sẽ được đặt lên một đĩa cân, đĩa còn lại đặt cọng lông vũ của nữ thần Ma'at (biểu tượng của sự thật, công lý và trật tự).
Tóm lại, Osiris là một vị thần vô cùng phức tạp. Ông là vị vua bị sát hại, là xác ướp đầu tiên, là biểu tượng của sự sống nảy nở từ đất đai, và là vị thẩm phán nhân từ của các linh hồn. Ông đại diện cho niềm tin cốt lõi của người Ai Cập: rằng cái chết không phải là kết thúc, mà chỉ là một cánh cửa dẫn đến sự tái sinh và cuộc sống vĩnh hằng.
1. Nguồn Gốc Thần Thánh và Bi Kịch Gia Tộc
Osiris được coi là con trai cả của thần đất Geb và nữ thần bầu trời Nut. Ngay từ khi ra đời, ông đã được định sẵn để trở thành người cai trị. Cùng với ba người em của mình là Isis, Seth và Nephthys, họ tạo thành bộ tứ quyền lực của thế hệ thần thứ hai.Theo thần thoại, Osiris là một vị vua anh minh và nhân từ, người đã mang văn minh đến cho loài người. Ông dạy họ cách trồng trọt, làm nông nghiệp, ban hành luật pháp và sống trong trật tự. Ông kết hôn với người em gái mình, nữ thần Isis, một người vợ thông thái và quyền năng. Cặp đôi cai trị Ai Cập trong một thời kỳ hoàng kim, mang lại hòa bình và thịnh vượng.
Tuy nhiên, sự thành công của Osiris đã khơi dậy lòng ghen tị và căm hận từ người em trai, Seth, vị thần của hỗn loạn, sa mạc và bão tố. Seth đã lập một âm mưu tàn độc để chiếm đoạt ngai vàng. Hắn bí mật đo kích thước của Osiris và đặt làm một chiếc hòm gỗ quý giá, vừa khít với thân hình của anh trai mình. Trong một bữa tiệc lớn, Seth tuyên bố sẽ tặng chiếc hòm cho bất kỳ ai nằm vừa nó. Khi Osiris ngây thơ nằm thử, Seth và đồng bọn lập tức đóng sập nắp hòm, niêm phong nó bằng chì và quẳng xuống dòng sông Nile.
Chiếc hòm trôi ra biển và dạt vào bờ Byblos (thuộc Lebanon ngày nay). Nữ thần Isis đau khổ tột cùng, đã đi khắp nơi để tìm kiếm thi thể chồng. Cuối cùng, bà tìm thấy chiếc hòm và mang về Ai Cập. Nhưng sự tàn độc của Seth chưa dừng lại. Hắn tìm thấy chiếc hòm, trong cơn thịnh nộ đã phanh thây Osiris ra thành 14 mảnh và vứt khắp Ai Cập.
Không nản lòng, Isis, với sự giúp đỡ của em gái Nephthys, lại tiếp tục cuộc hành trình tìm kiếm từng phần thi thể của chồng. Bà đã tìm lại được tất cả, ngoại trừ bộ phận sinh dục đã bị cá ăn mất. Bằng phép thuật hùng mạnh của mình, Isis đã ráp các phần thi thể lại, tạo ra xác ướp đầu tiên trên thế giới. Bà dùng phép thuật để hồi sinh Osiris trong một khoảnh khắc ngắn ngủi, đủ để bà thụ thai và sinh ra người con trai, Horus.
2. Biểu Tượng và Hình Dáng Đầy Ý Nghĩa
Mỗi chi tiết trong hình dáng của Osiris đều mang một ý nghĩa biểu tượng sâu sắc, phản ánh vai trò và quyền năng của ông:- Làn da màu xanh lục: Màu xanh lá cây tượng trưng cho thảm thực vật, sự phát triển và tái sinh. Nó kết nối Osiris với vai trò là một vị thần nông nghiệp, người có cái chết và sự hồi sinh phản ánh chu kỳ gieo trồng và thu hoạch hàng năm. Đôi khi da ông cũng có màu đen, tượng trưng cho lớp bùn phù sa màu mỡ của sông Nile sau mỗi trận lụt, nguồn cội của sự sống.
- Chân quấn vải như xác ướp: Hình ảnh này thể hiện trạng thái của ông là Vua của người chết, người đầu tiên được ướp xác, biểu thị sự bất động nhưng vĩnh hằng trong thế giới bên kia.
- Vương miện Atef: Chiếc vương miện trắng cao với hai chiếc lông đà điểu lớn ở hai bên là biểu tượng cho quyền cai trị của ông trên toàn cõi âm ty.
- Quyền trượng (Crook) và Néo (Flail): Đây là hai biểu tượng quyền lực của pharaoh. Cây quyền trượng cong tượng trưng cho vai trò người chăn dắt, dẫn lối cho dân chúng (và các linh hồn). Cây néo đập lúa tượng trưng cho khả năng phân định thiện ác, tách "lúa" ra khỏi "trấu", đồng thời cũng là biểu tượng của sự màu mỡ, trù phú.
3. Vị Phán Quan Tối Cao Của Thế Giới Ngầm
Sau khi được hồi sinh một phần, Osiris không trở lại dương thế. Ông trở thành người cai trị tối cao của Duat (thế giới ngầm) và là vị phán quan công minh nhất của các linh hồn. Vai trò quan trọng nhất của ông là chủ trì Lễ Cân Tim.Trong buổi phán xét cuối cùng, trái tim của người đã khuất (được coi là nơi chứa đựng lương tâm và trí tuệ) sẽ được đặt lên một đĩa cân, đĩa còn lại đặt cọng lông vũ của nữ thần Ma'at (biểu tượng của sự thật, công lý và trật tự).
- Nếu trái tim nhẹ hơn hoặc bằng cọng lông, chứng tỏ người đó đã sống một cuộc đời trong sạch, chính trực. Họ sẽ được Osiris cho phép bước vào Aaru, Cánh đồng Sậy, một phiên bản thiên đường của Ai Cập.
- Nếu trái tim nặng hơn cọng lông vì tội lỗi, nó sẽ bị con quái vật Ammit (kẻ nuốt chửng) ăn mất, và linh hồn đó sẽ bị đày vào quên lãng vĩnh viễn.
4. Tầm Quan Trọng Đối Với Pharaoh và Người Dân Ai Cập
Câu chuyện của Osiris đã định hình sâu sắc tín ngưỡng của cả một nền văn minh:- Đối với các Pharaoh: Vòng tuần hoàn Osiris - Horus đã hợp thức hóa quyền lực của các vị vua. Khi còn sống, pharaoh được coi là hiện thân của Horus, con trai và người kế vị của Osiris. Sau khi qua đời, pharaoh sẽ đồng hóa với Osiris, trở thành Vua của thế giới bên kia và bắt đầu hành trình đến cõi vĩnh hằng.
- Đối với người dân: Thần thoại Osiris mang đến một niềm hy vọng mang tính dân chủ. Nó cho thấy rằng không chỉ pharaoh mà bất kỳ ai, nếu sống một cuộc đời đạo đức và tuân theo các nghi lễ mai táng đúng đắn, đều có cơ hội được tái sinh và hưởng cuộc sống vĩnh cửu. Điều này biến Osiris thành một vị thần gần gũi, được yêu mến và thờ phụng rộng rãi, đặc biệt tại trung tâm sùng bái lớn của ông ở Abydos.
Tóm lại, Osiris là một vị thần vô cùng phức tạp. Ông là vị vua bị sát hại, là xác ướp đầu tiên, là biểu tượng của sự sống nảy nở từ đất đai, và là vị thẩm phán nhân từ của các linh hồn. Ông đại diện cho niềm tin cốt lõi của người Ai Cập: rằng cái chết không phải là kết thúc, mà chỉ là một cánh cửa dẫn đến sự tái sinh và cuộc sống vĩnh hằng.
