 |
| Ảnh: Đa Vũ trụ Multivers |
Những "Ngôi Sao Sáng" Được Đặt Tên Riêng
Nếu "đặt tên" có nghĩa là một cái tên riêng, thơ mộng thay vì một dãy số khô khan, thì số lượng thiên hà được vinh danh thực ra rất ít ỏi, chỉ khoảng 17 đến 20 thiên hà. Đây là những thiên hà nổi tiếng nhất, thường được đặt tên dựa trên hình dạng độc đáo của chúng trong mắt các nhà thiên văn hoặc theo tên của người đã khám phá ra chúng.
Những cái tên này tự nó đã kể một câu chuyện. Chúng ta có:
Thiên hà Tiên Nữ (Andromeda): Người hàng xóm khổng lồ gần nhất của chúng ta, có thể nhìn thấy bằng mắt thường như một vệt mờ ảo trên bầu trời đêm.
Đám mây Magellan Lớn và Nhỏ: Hai thiên hà lùn vệ tinh của Dải Ngân Hà, trông giống như những đám mây mờ ảo trên bầu trời Nam bán cầu.
Thiên hà Chong chóng (Pinwheel Galaxy) và Thiên hà Xoáy nước (Whirlpool Galaxy): Được đặt tên theo cấu trúc xoắn ốc tuyệt đẹp của chúng.
Thiên hà Bánh xe (Cartwheel Galaxy): Một thiên hà hiếm hoi có hình dạng giống như một bánh xe ngựa khổng lồ sau một vụ va chạm vũ trụ.
Thiên hà Sombrero: Với một vành đai bụi tối màu nổi bật, nó trông hệt như một chiếc mũ rộng vành của Mexico.
Thiên hà Mắt đen (Black Eye Galaxy) và Thiên hà Xì gà (Cigar Galaxy): Những cái tên gợi hình khác dựa trên dáng vẻ đặc trưng của chúng.
Vật thể của Mayall (Mayall's Object): Một ví dụ kỳ lạ về hai thiên hà đang trong quá trình va chạm, tạo thành một hình dạng giống như dấu chấm hỏi.
 |
| Ảnh: thiên Hà Bánh Xe, vì nó có hình giống một bánh xe |
 |
| Ảnh: Thiên hà Sombrero |
Danh Mục Thiên Hà: "Sổ Hộ Khẩu" Của Vũ Trụ
Thực tế, vũ trụ hữu hình chứa đựng không dưới 2 nghìn tỷ thiên hà, và con số này vẫn đang tiếp tục tăng lên khi ánh sáng từ những nơi xa xôi nhất tiếp tục cuộc hành trình hàng tỷ năm để đến được với kính thiên văn của chúng ta. Để dễ hình dung, Dải Ngân Hà (Milky Way) của chúng ta chứa khoảng 400 tỷ ngôi sao. Mặt Trời, ngôi sao của chúng ta, đủ lớn để chứa 1,3 triệu Trái Đất bên trong nó. Quy mô đó thật khó có thể tưởng tượng!
 |
| Ảnh: Mayall's Object |
 |
| Ảnh: minh hoạ đa vũ trụ, chứ hàng tỷ thiên hà bề trong |
Rõ ràng, việc đặt tên riêng cho hàng nghìn tỷ thiên hà là điều không thể. Thay vào đó, các nhà thiên văn học sử dụng các danh mục (catalogs) để định danh chúng. Các danh mục này gán cho mỗi thiên hà một mã số dựa trên tên của cuộc khảo sát (như Messier, NGC, SDSS) và tọa độ của chúng trên bầu trời.
Vì vậy, thay vì những cái tên mỹ miều, hầu hết các thiên hà được biết đến với những mã hiệu như:
M51: Tên trong danh mục Messier của Thiên hà Xoáy nước.
NGC 5194: Tên chính thức hơn của M51 trong "Danh mục chung Mới" (New General Catalogue).
EGS-zs8-1: Một trong những thiên hà xa nhất từng được quan sát.
Danh mục thiên hà có hệ thống đầu tiên được xây dựng vào những năm 1960, chứa danh sách 29.418 thiên hà. Ngày nay, con số đó đã lên tới hàng triệu và vẫn không ngừng tăng lên.
Galaxy Zoo: Khi Con Người và AI Cùng Nhau Khám Phá
Làm thế nào để phân loại một lượng dữ liệu khổng lồ như vậy? Đây là lúc sự kết hợp giữa con người và máy móc tỏa sáng. Một dự án khoa học công dân mang tính đột phá có tên là Galaxy Zoo đã ra đời. Dự án này mời gọi hàng trăm nghìn tình nguyện viên từ khắp nơi trên thế giới giúp phân loại các thiên hà dựa trên hình ảnh từ các cuộc khảo sát bầu trời lớn như Kính viễn vọng Không gian Hubble.
Bên cạnh đó, các thuật toán máy học và trí tuệ nhân tạo (AI) cũng được sử dụng để tự động quét và phân loại hàng triệu hình ảnh, giúp các nhà khoa học xử lý dữ liệu với tốc độ không tưởng.
MẸO THÚ VỊ: Khi bạn nhìn vào những bức ảnh vũ trụ sâu thẳm, như ảnh chụp Vật thể của Mayall hay Thiên hà Nòng nọc (Tadpole Galaxy), hãy chú ý đến hậu cảnh. Mỗi chấm sáng mờ ảo, nhỏ bé phía sau không phải là một ngôi sao, mà là một thiên hà hoàn chỉnh khác, chứa đựng hàng tỷ ngôi sao của riêng nó. Đó là một lời nhắc nhở đầy khiêm tốn về sự vĩ đại và vẻ đẹp vô tận của vũ trụ.
